9 шілдеде Қазақстанда маңызды мереке – Су шаруашылығы қызметкерлерінің күні атап өтіледі. Бүгінгі күні республика бойынша өз өмірін осындай маңызды салаға арнаған мыңдаған мамандар адал еңбек етуде. Біздің басылымға берген сұхбатында ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев олардың жұмысы неліктен маңызды екенін айтып берді. – Бүгінде Қазақстанда 1,7 млн га суармалы жер бар. Ал бұл, ең алдымен,  жұмыс орындары, елдің азық-түлік қауіпсіздігі, – деп бастады әңгімесін  Мағзұм Маратұлы. – Сондықтан су шаруашылығы мамандығы құрметті әрі ауыр мамандық, бірақ өте маңызды сала. Өйткені сусыз егін жинау және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесін шешу қиын екені түсінікті. Олардың мерекесі елдің су шаруашылығы үшін ең белсенді вегетациялық маусымда атап өтіледі. Бұл саладағы жұмысшылардың бос уақыты жоқ, олар халықты және шаруа қожалықтарын сумен қамтамасыз ету үшін тәулік бойы жұмыс істейді. Дегенмен, біз елдің барлық су саласы қызметкерлеріне арнап  салтанатты жиналыс өткіземіз, ол пандемияны ескере отырып, онлайн режимде өтеді. Біз ерекше көзге түскен қызметкерлерді олардың ерен еңбектерінің және жалпы осы мамандықтың маңыздылығын тағы бір рет атап өту үшін марапаттаймыз. – Судың маңызы біздің елде ғана емес, бүкіл әлемде жыл сайын артып келеді.  Қазақстандағы су ресурстарының көлемі қандай? – Иә, біздің еліміздегі өзен ағынының көлемі орта есеппен 90-100 текше шақырым аралығында өзгереді, соңғы 3 жылда – 93 текше шақырым деңгейінде тұр. Бұл судың 60% – ын жергілікті өзен ағыны, ал қалған 40% – ы трансшекаралық өзендер қамтамасыз етеді. Оның ішінде ауыл шаруашылығына – 15 текше км (65%), өнеркәсіпке – 6 текше км (30%) және коммуналдық шаруашылыққа-1 текше км (5%) келеді. Ауыл шаруашылығы біздің негізгі тұтынушымыз болғандықтан, біздің басты міндеттеріміздің бірі – шаруалардың суға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру. Бұл бойынша біз жұмыс істейтін бірнеше бағыт бар. Біріншіден, біз көршілерімізбен, соның ішінде Қырғызстанмен, Өзбекстанмен және Тәжікстанмен, Ресеймен және ҚХР-мен су дипломатиясы мәселелері бойынша тығыз жұмыс істейміз. Екіншіден, біз суды тасымалдау кезінде оның шығынын азайту жөнінде белсенді шаралар қабылдаймыз. Өздеріңіз білетіндей, Қазақстанда арналарымен қатар, қанағаттанарлықсыз күйдегі арналар да бар. Өткен жылы үкімет бөлген қаражаттың көмегімен біз 813 шақырым арнаны жөндедік, ал биыл ұзындығы 1000 шақырымнан асатын арналарды жөндеу жоспарланған. Бұл тасымалдау кезінде су ысырабы көлемінің едәуір төмендеуін және тиісінше, өңірлерде сумен қамтамасыз ету деңгейінің жоғарлауына мүмкіндік береді. Суару-суландыру арналарын цифрландыру да бізге осы міндетті нәтижелі шешуге көмектеседі. Осындай алғашқы пилоттық жобаны біз өткен жылы Түркістан облысы Мақтаарал ауданындағы К-19 магистральды суару каналын цифрландыру аясында жүзеге асырдық. Оның ұзындығы – 12 км. Канал суармалы жер көлемі 3628 га болатын 328 ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді суармалы сумен қамтамасыз етеді. Жоба тамаша нәтижелер көрсетті, атап айтқанда, цифрлық есепке алу нәтижесінде біз суды өнімді емес тұтыну 45% – ға жететінін анықтадық. Биыл біз 16 арнаны цифрландыруды жоспарлап отырмыз. Жыл сайын бұл сан тек өсе бермек.  Сонымен қатар, біз телефонда қанша су пайдаланылғанын және басқа да маңызды деректерді бақылау мүмкіндігі болған кезде суды пайдаланушы деп аталатын кабинетті іске асырамыз. – Халықты сумен қамтамасыз ету және су үнемдеу жөніндегі министрлік тағы қандай негізгі міндеттерді шешуі керек? – Біз сондай-ақ елді қамтамасыз ету үшін су қоймаларының құрылысын маңызды деп санаймыз. Бүгінгі таңда біздің мамандар республиканың қар қоры бойынша деректерді терең зерттеп, «Қазгидромет» РМК-мен бірлесіп, Қазақстанда 9 өңірде 39 су қоймасын салу мүмкін екенін анықтады. Оның ішінде биыл Түркістан облысындағы Кеңсай-Қосқорған су қоймасының құрылысы аяқталып қалды. 39 су қоймасының құрылысы еліміздің қажеттіліктері үшін көлемі 3,6 млрд текше метр су қорын қосымша жинауға мүмкіндік береді. Бұл сондай – ақ 70 елді мекен (137 мың адам) үшін су тасқыны құбылыстарының қаупін азайтады, 394 мың га жаңа суармалы жерлерді айналымға енгізуге, ауыл шаруашылығында 129 мыңнан астам жұмыс орындарын құруға, трансшекаралық өзендердің су көлеміне тәуелділікті алып тастауға мүмкіндік береді: Қырғызстан 30% – ға дейін, Өзбекстан 25% – ға дейін, Ресей Федерациясы 15% – ға дейін. – Соңғы 2 жылда біздің білуімізше, ондаған су қоймаларын, гидротехникалық жүйелерді, соның ішінде ұзақ құрылыстарды қайта құру, жөндеу жұмыстары жүргізілді. Бұл бағытта әлі де көп жұмыс бар шығар? – Біздің министрлік 2 жыл бұрын құрылған кезде, сол кезде елде су шаруашылығы саласында 10 ұзақ мерзімді құрылыс жобасы болған. Оның ішінде бүгін біз 7 ұзақ мерзімді құрылысты аяқтадық. Таяуда ғана, 2 шілдеде Солтүстік Қазақстан облысында Преснов топтық су тартқышы құрылысының 2-ші кезеңі аяқталды, бұл 12 мыңнан астам халқы бар 17 ауылды сумен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Бұл топтық су таратқыштың жалпы ұзындығы 249 км құрайды. Нәтижесінде биылғы жылы барлық ұзақ мерзімді құрылыстардан Қарағанды облысындағы «Эскулинский» және Қызылорда облысындағы «Талап» су тартқыштарын аяқтау қалды. – Бүгінде Президенттің суармалы жер көлемін 3 млн гектарға дейін жеткізу жөніндегі тапсырмасы қалай орындалуда? – Әрине, біздің министрлік осы бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Мәселен, өткен жылы біз қосымша 54 мың гектар суармалы жерді енгіздік, биыл 78 мың гектарды енгізу жоспарланып отыр, бұл қосымша 66 млрд теңгеге ауыл шаруашылығы өнімдерін өсіруге, сондай-ақ 16 мың жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Соңғы 2 жылда суармалы жерлерді енгізудің жалпы тиімділігі өсірілген ауыл шаруашылығы өнімі түрінде 100 млрд теңгеге жуық Осылайша, Президенттің жаңа суармалы жерлерді пайдалануға беру жөніндегі тапсырмасы біз үшін өте маңызды және оны белсенді түрде орындауды жалғастырудамыз. – Су тапшылығы, әсіресе елдің оңтүстігінде, соңғы бірнеше жылдан бері байқалады. Республика бойынша суаруға қатысты қазіргі жағдай қандай? – Иә, соңғы бірнеше жылда елімізде су аздығы байқалады, бірақ біз кейбір қиындықтарға қарамастан, тұтынушыларды сумен қамтамасыз ету үшін барлық қажетті шараларды қабылдай отырып, осы кезеңнен тұрақты өтіп келеміз. Жоғарыда атап өткенімдей, біздің мамандар қазір тәулік бойы жұмыс істейді, сумен қамтамасыз етуді шешу үшін түрлі құралдарды қолданады, оның ішінде келісім бойынша суару кезектілігін ұйымдастырады, коллекторлық-дренаждық суларды қолдана отырып, су айналымын суаруды пайдаланады. Яғни, мерекеге қарамастан, су саласының мамандары тәулік бойы өз қызметтерін су тораптарында, гидропостарда, су қоймаларында, арналарда атқарады. – Қазақстанның су саласында көптеген отбасылық әулеттер жұмыс істейтіні құпия емес. Сіздің ойыңызша, бұл немен байланысты? – Менің ойымша, ең алдымен, біздің елімізде су шаруашылығы мамандығы өте құрметті, өйткені су шаруашылығы қызметкерлері адамдардың күнделікті өмірінде және жалпы ауыл шаруашылығында, Қазақстан экономикасында үлкен рөл атқарады. Олар сумен бірге далаға, республиканың миллиондаған азаматтарының үйлеріне тіршілік орнатады. Мен Қазақстанның су шаруашылығы саласындағы отбасылық әулеттердің бірнеше мысалын келтіре аламын. Мәселен, «Қазсушар» РМК «Есіл Су» филиалының өзінде 7 отбасылық әулет өкілдері, оның ішінде Бабиндер, Гудзенколар, Лукьяновтар, Шабаевтар, Лют, Москвиндер, Партиялықтар әулетінен бірнеше ұрпақ еңбек етуде. Мысалы, «Қазсушар» қызылордалық филиалында Арыстанбаевтар отбасында су саласында әкесі, ұлы және немересі ондаған жылдар бойы еңбек етіп келеді. Бұл операторлар, машинистер, жөндеушілер, бухгалтерлер, басшылар, диспетчерлер, зертханашылар, жұмысшылар және т.б. Кейбір осындай отбасылық әулеттердің барлық мүшелерінің су саласындағы жалпы жұмыс өтілі 100 және тіпті 120 жылға жетеді! Бұл біз үшін өте құнды дүние. Себебі, бұл ұрпақтан ұрпаққа, ата-анадан ұлы мен қызына, содан кейін немерелері мен шөберелеріне үлкен тәжірибе мен білім ғана емес, сонымен бірге бүкіл ел бойынша жүздеген адамдар өздерінің өмірі мен отбасын байланыстырғаны олардың осы қиын мамандыққа деген сүйіспеншілігі пен құрметінің белгісі. – Мағзұм Маратұлы, су шаруашылығы қызметкерлеріне олардың кәсіби мерекесі қарсаңында не айтқыңыз келеді? – Ең алдымен, құрметті су саласының мамандары мен олардың отбасыларына мықты денсаулық тілегім келеді, өйткені азаматтарды, ауыл шаруашылығын, еліміздің өнеркәсіптік кәсіпорындарын сумен қамтамасыз ету бойынша көптеген мәселелердің шешілуі осыған негізделген. Сондай-ақ, қазіргідей 24/7 күшейтілген режимде жұмыс жасамайтындай қиын су циклының тезірек өтуін және барлық адамдар үшін су жеткілікті болуын тілейміз, Мен бүкіл елді сумен қамтамасыз ету үшін барлық мүмкін шараларды қабылдаған және қабылдайтын су шаруашылығы қызметкерлерінің лайықты, айбынды жұмысын тағы да атап өткім келеді. Қандай қиындықтарға қарамастан, олар өз кәсібіне және бізге, олардың су тұтынушыларына адал болып, өз қызметтерін тұрақты атқарады. Сондықтан мен сіздерге, қымбатты әріптестер, амандық, амандық және бүкіл ел үшін маңызды еңбектеріңізге табыс тілеймін! Сала ардагерлеріне де ел мүддесіне адал қызмет еткен жылдары үшін үлкен алғысымызды білдіреміз.

Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі

2021 жылғы 9 шілдеде “Ашық диалог” порталында «Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасын бақылау тақырыбында» интернет-конференция өткізіледі. Сіз келесі сілтеме бойынша өтіп, біздің сарапшыларға өз сұрақтарыңызды қоя аласыз: https://dialog.egov.kz/conference/1887

Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі

Бұл туралы ҚР экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Серік Қожаниязов біздің басылымға берген сұхбатында айтты. Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін әлеуметтік желілер мен бұқаралық ақпарат құралдарында Балқаш көлінің таяздануы мүмкін екендігі жайлы мәселе көтерілген болатын. Бұл жағдайдың анық-қанығын білу үшін біз Экология министрлігіне жүгіндік. – Серік Салауатұлы, қазір көлдің айналасындағы жағдай расымен күрделі ме? – Алдымен әлемдегі су ресурстарына қатысты жалпы жағдай жақсарып келе жатқан жоқ екенін атап өткім келеді, жыл сайын экономика мен планета тұрғындарының өсуімен бірге суға деген сұраныс та артып келеді. Қазір Қазақстанда судың аздығы байқалады, бұл жағдай әсіресе оңтүстікте, Сырдария өзенінің бойында, сондай-ақ республиканың батысында және Іле өзенінің бойында анық сезіледі. Мысалы, егер су ағыны орта есеппен секундына 400-500 текше метр болу керек болса, өткен жылы ол секундына 140 текше метрді құрады, биылғы шілде айындағы су ағыны 179 текше метр сек. Балқаш көліне келетін болсақ, ол бойынша барлық мәселелер шешілуде. Балқаш Аралдың тағдырын қайталамайды деп сеніммен айта аламын. Бұл пікірді ғалымдардың, көпжылдық тәжірибесі бар су мамандарының қорытындыларына сүйеніп айтып отырмын. Олар, мысалы, Медеу Аметкал Рахметоллаұлы басшылық ететін География және су қауіпсіздігі институтының сарапшылары, су саласының құрметті ардагері, ҚазКСР су шаруашылығының экс министрі, тәуелсіз Қазақстанның су ресурстары комитетінің бірінші төрағасы Қыпшақбаев Нариман Қыпшақбайұлы, су ресурстары комитетінің орынбасары Кеншімов Әмірхан Қадырбекұлы, Тараз қаласындағы су шаруашылығы ҒЗИ су ресурстары саласында 40 жылдан астам тәжірибесі бар Калашников Александр Афанасьевич сияқты т.б. ғалымдар. Зерттеулер көрсеткендей, көлдің тұрақты деңгейде сақталуы (Балтық жүйесінің 341 м белгісінен төмен емес) оған жыл сайын 12 млрд м3 судың құйылуы кепіл болады. Көпжылдық бақылаулар барысында соңғы 25 жылда көлдің деңгейі 342 м-ден төмендемегені анықталды. Бұл деңгейді сақтау үшін көлге Балқаш ағынының 70%-ын құрайтын трансшекаралық Іле өзенінен жылына кемінде 12 текше метр су келуі қажет. Бүгінгі күні Іле өзенінен Балқаш көліне орта есеппен жылына 12,8 текше метр су келеді. Яғни көлдің таяздану қаупі жоқ. Іле ағынының 80%-ы Қытайда қалыптасады, ол соңғы жылдары өз аумағында өзен бойында қарқынды дамып келеді. Сондықтан біз ҚХР-мен осы бағытта тығыз жұмыс жүргізіп жатырмыз. Қытайдың өзінің 3500 жылдан астам тарихында ешбір елмен су бөлу жөніндегі келісімдері болмағаные атап өткім келеді. Біз екі елдің Мемлекет басшыларының тапсырмасы бойынша 2015 жылдан бастап Қытаймен тиісті келісімді дайындау бойынша жұмыс жүргізудеміз. Қытай тарапымен келіссөздер барысында барлық негізгі мәселелер, соның ішінде Іле өзені бойынша Балқашқа жыл сайын кемінде 12 текше метр су келіп түсуі тиіс деген қағидаттық ұстанымымыз қозғалуда. Қытай тарапының мамандары біздің соңғы келіссөздерімізде де шекаралас аймақтағы тұрақты экологиялық жағдайды қолдайтындықтарын және біз көрсеткен су ағынының деңгейімен келісетіндіктерін растады. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасуда. – Балқаш көлінің жағдайына тағы қандай факторлар әсер етуі мүмкін? – Көл аймағында климаттық, антропогендік немесе адами сияқты басқа факторларды да ескеру қажет. Көлдегі су деңгейін ұстап тұрудың барлық факторларын ескеру үшін қазіргі уақытта Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша Балқаштың проблемалық мәселелерін шешу жөніндегі іс-қимыл жоспары әзірленуде. Сонымен қатар, біздің ғалымдар көл проблемаларына, оның ішінде Іле өзені мәселелері, сондай-ақ қажет болған жағдайда әрекет ету шаралары бойынша ауқымды ғылыми жоба әзірлеуде. Бұл үлкен жоба 2050 жылға дейін жұмыс істейді. Қазақстан аумағында Іле өзенінің ағыны Қапшағай су қоймасымен, атап айтқанда онда орналасқан су электр станциясымен (СЭС) реттелетінін де ескеру қажет. Осыған байланысты қазір СЭС иесі – ,,Самұрық-Энерго” АҚ Іле өзенінен Балқаш көліне судың түсуіне теріс әсерді азайту үшін су қоймасында 2025 жылға дейін контрреттегіш салу үшін техникалық – экономикалық негіздеме әзірлеуде. Контрреттегіш бүгінгі күні Іле өзеніне судың үлкен немесе аз жағына келіп жатқан тербелістерді басуға мүмкіндік береді. – Сондай-ақ, Балқаш көлі атырауының жағдайы туралы мәселе де жиі көтеріледі. Бұл ретте қандай шаралар қажет? – Иә, көлге су ағынында Балқаш атырауындағы лаймен толтырылуы мүмкін арналардың күйі маңызды рөл атқарады. Осыған байланысты, кейде жергілікті жерлерде арналардың арнасын өзгерту, оларды көлдің табиғи ерекшеліктерін ескермей тазарту және т.б. туралы ұсыныстар алға тартылады. Осыған байланысты Балқаш көлі мен оның атырауы бойынша кез келген шешім тек біздің тәжірибелі су мамандары, сондай-ақ бассейндік инспекция сарапшыларын есепке ала отырып қабылдануы тиіс екенін атап өткім келеді. Бұл тұрғыда бақыланбайтын қызметке ешқандай жағдайда жол берілмейді. Әйтпесе, бұл көлдің өзіне де, оған тәуелді халыққа да зиян келтіруі мүмкін. Табиғат мәселелеріне ғылыми көзқарассыз араласуға болмайды. Сондықтан Алматы облысының әкімдігі ғалымдардың пікірін ескере отырып, сондай-ақ біздің министрліктің келісімі бойынша Балқаш атырауында тек түбін тереңдету және тазарту жұмыстарын жүргізеді. Қорытындылай келе, біздің министрлік ғалымдарымыздың ұсыныстарын ескере отырып, оның тұрақты деңгейін одан әрі сақтау үшін Балқаш бойынша мәселелерді шешуді жалғастыратынын атап өткім келеді. Балқаштың Арал тағдырын қайталауына жол бермейтінімізге сенімдімін. Себебі, ешқандай объективті факторлар жоқ.

Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі

2021 жылдың 30 маусымында Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрі М. Мырзағалиев Қазақстан Президентінің Экономикалық даму және тиімді басқару мәселелері жөніндегі кеңесшісі Сума Чакрабартимен кездесті. Кездесу барысында М.Мырзағалиев С.Чакрабарти және оның командасы дайындаған экономикалық реформалар, басқару сапасы, ішкі коммуникациялар және халықаралық брендинг талдауына алғыс білдірді. Кездесу шеңберінде Қазақстанның климаттың өзгеруі саласындағы халықаралық міндеттемелері мен ұлттық амбицияларын имплементациялау мәселелері, сондай-ақ қазақстандық делегацияны климаттың өзгеруі туралы БҰҰ негіздемелік конвенциясы тараптары конференциясының 26-шы сессиясына дайындау мәселелері талқыланды. С. Чакрабарти әртараптандыру мәселелерін қарау кезінде ерекше назар аударуға тұрарлық негізгі саяси мақсаттардың бірі Қазақстанның 2060 жылға қарай нөлдік таза шығарындыларға қол жеткізуге ұмтылуы болып табылатынын атап өтті. Бұл батыл мақсат, ол экономиканы қазбалы отынға тәуелділіктен энергияның экологиялық таза түрлеріне жаппай қайта бағыттау үшін келісілген күш-жігерді қажет етеді. Курстың мұндай өзгеруі қиын, бірақ сонымен бірге маңызды экономикалық мүмкіндіктерге ие. Мақсатты Климаттық көрсеткішке қол жеткізуді жоспарлау халықаралық қаржы институттарынан басталды, бұл жұмысты одан әрі оған қол жеткізу үшін қажетті негізгі өзгерістерді ескере отырып, өнеркәсіптік және экономикалық саясатты жоспарлауға біріктіру қажет.

Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі

Қазақстан әлемдік The Green Future Index рейтингінде 76 елдің ішінде 33-орынға шықты. Зерттеу нәтижесі Массачусетс технологиялық институтының климаттың өзгеруі проблемаларына бағытталған MIT Technology Review порталында жарияланды. Аталған рейтингте жетекші елдердің төменкөміртекті келешекті қалыптастырудағы прогресі, экономиканың – энергетика, ауыл шаруашылығы, индустрия, әлеуметтік салаларының жасыл технологияға көшуі есепке алынады. Яғни, мемлекеттердің қайта өңделетін энергия, инновация мен жасыл қаржыландыруға инвестиция салуы басты назарға алынады. Көрсетілген кестеде зерттелген экономика салаларының бір-біріне қатынасы көрсетіліп, көміртек шығарындылары, Жасыл қоғам, энергетикалық ауысу, Таза инновациялар және климат саласындағы саясат бағыттары бойынша ортақ баға шығарылған. Қазақстан 4,9 бал алып, 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінен электр қуатын өндіру үлесін 30%-ға жеткізу көзделіп отырғаны атап өтілген. Алғашқы бестікке Исландия, Дания, Норвегия, Франция мемлекеттері жайғасса, соңғы орындарда Алжир, Ресей, Иран, Парагвай, Катар мемлекеттері тұр.

Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі