Қазақстанда “Қазсушар” РМК Алматы, Жамбыл, Түркістан және Қызылорда филиалдарының аудандық шаруашылық қызметкерлерін белсенді оқыту жүріп жатыр.
Осы және алдағы жылдары Қазақ су шаруашылығы ҒЗИ (Тараз қ.) оқу базасында осындай 10 семинар-тренинг өткізу жоспарлануда. Бұл биылғы жылдың өзінде аудандық су шаруашылықтарының желілік-техникалық және инженерлік персоналының 250 маманын оқытып, біліктілігін арттыруға мүмкіндік береді. 2025 жылға дейін “Қазсушар” РМК өндірістік-пайдалану учаскелерінің желілік-техникалық персоналының 3 мыңнан астам қызметкерінің біліктілігін арттыру жоспарлануда.
Оның үстіне, соңғы жылдары су ресурстары теңгерімін болжау мен оңтайландыруда, инвестицияларды негіздеу мен бағалауда, суды есепке алуды жүзеге асыруда, гидротехникалық құрылыстар мен арналарды дұрыс пайдалануда, су тұтыну тиімділігін арттыруда және су секторында т.б. жоғары білікті кадрлардың жетіспеушілігі байқалады.
Сондықтан желілік-техникалық бөлімнің жоғары білім деңгейі және мамандарды даярлау, өз кезегінде, Қазақстандағы гидротехникалық құрылыстардағы апаттардың жиі кездесетін себептерін жоюға мүмкіндік береді. Бұл пайдалану деңгейінің төмендігі, олардың құрылысы кезіндегі техникалық жайы, ақаулар, су тасқынын өткізу кезінде гидрологиялық жағдайдың жеткіліксіз бағалануы және т.б.
Осы мақсатта “Қазсушар” РМК облыстық филиалдарының аудандық өндірістік пайдалану учаскелерінің (аудандық сушарларының) желілік-техникалық және инженерлік персоналына арналған оқыту бағдарламасы әзірленді. Ол үшін Қазақ су шаруашылығы ҒЗИ-да мамандандырылған зертханалар, қажетті жабдықтар, сондай-ақ жоғары білікті оқытушылар, барлық қажетті ғылыми-әдістемелік және материалдық база бар.
Оның үстіне бұл Қазақстанда ПУИД-2 су шаруашылығы және гидромелиоративтік объектілерін қайта құрудың аяқталуына және елдің су шаруашылығында ирригациялық жүйелерді басқарудың, пайдаланудың, жөндеудің және техникалық қызмет көрсетудің прогрессивті әдістерінің енгізілуіне орай аса маңызды болмақ.
Сондықтан су шаруашылығының желілік-техникалық және инженерлік персоналын уақтылы оқыту және олардың біліктілігі мен іскерлігін арттыру су инфрақұрылымдарын тиісінше күтіп ұстау және су ресурстарын ұтымды басқару үшін, күрделі шығындарды болдырмау үшін үлкен маңызға ие. Бұл ең алдымен ПУИД-2 іске асырылатын трансшекаралық өзендер бассейндерінде (Сырдария, Талас, Шу және Іле) маңызды. Мұндай прогресс, сөзсіз, бүкіл ел бойынша экологиялық және су қауіпсіздігін қамтамасыз етуге сеп болады.
Анықтама үшін:
ПУИД-2 2014 жылғы 26 желтоқсандағы ҚР Заңымен ратификацияланған біздің республикамыз бен Халықаралық Қайта Құру және даму банкі (ХҚДБ) арасындағы Қарыз туралы келісімге сәйкес Қазақстанда іске асырылатын “ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру, 2-фаза” (ҮИИД – 2) жобасы. Жоба еліміздің 105 мың га, ең құрғақ өңірлерін қамтиды. Онда ауыл халқының тұрмыс-тіршілігі көбінесе су инфрақұрылымдарын, техникалық дұрыс пайдалануға байланысты. Оның ішінде Алматы, Жамбыл, Түркістан және Қызылорда облыстары мұнда ПУИД-2 жобасы іске асырылады. Бұл жоба судың сарқылуы, шығыны мен жердің деградациясын алдын алу, шаруашылықтардың кірісін арттыру, 20 мың ауыл тұрғындарын жұмыс орындарымен қамтамасыз ету үшін мелиоративтік жағдайлар жасау үшін аса қажет. Инфрақұрылым мен институционалдық жағдайларды қалпына келтіреді және жақсартады.
Орман шаруашылығы қызметкерлері күніне орай ағаш отырғызу акциясы өтті. Акцияға ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің қызметкерлері қатысты.
Ботаникалық саябақта барлығы 150 дана ағаш отырғызылды. Жалпы акция республика бойынша өтіп жатыр. Бүгін 5 мың ағаш отырғызылады деп күтіледі. Ағаштардың қатарында қарағай, қайың, құсшие және алма ағашы бар.
Бұл акция ҚР Президенті Қасым – Жомарт Тоқаевтың 2 млрд. ағаш отырғызу туралы тапсырмасы аясында өткізілді. Министрлік 5 жыл ішінде Қазақстандағы орман алқабтарында 2 млрд ағаш отырғызады. Бұл шара Қазақстанның барлық қалаларында жүзеге асады.
Айта кетейік, Қазақстанда 30 млн га орман алқабы бар. Орман алқабының үлкен бөлігі Қызылорда, Жамбыл олыстарына тиесілі.
Жыл сайын қазан айының үшінші жексенбісінде атап өтілетін «Орман шаруашылығы қызметкерлері күні» биыл 17 қазанға тура келіп отыр. Кәсіби мереке қарсаңында ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев сала қызметкерлерін, ардагерлерді құттықтады.
«Құрметті әріптестер, сіздерді кәсіби мерекелеріңіз – Орман шаруашылығы қызметкерлері күнімен шын жүректен құттықтаймын! Мерекелік кездесуді пайдалана отырып, сіздерге шынайы алғысымды білдіремін және алдағы уақытта да орман шаруашылығын дамытуға барлық күш-жігерлеріңізді жұмсайды деген сенімдемін!»
Құттықтау сөзінде министр Мемлекет басшысының орман шаруашылығы саласын дамыту мәселелеріне көп көңіл бөлетінін атап өтті. Бірқатар маңызды стратегиялық міндеттер қойылғанын еске салды. Мысалы мемлекеттік орман қоры аумағында 2 млрд. ағаш отырғызу, Арал теңізінің құрғаған табанына 1,1 млн. гектар аумақта тұқым себу және қалалар мен елді – мекендерде 15 млн. түп көшет отырғызу жұмыстары.
Сондай-ақ Серікқали Брекешев Президенттің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Үкімет пен Парламентке жыл соңына дейін азаматтық қызметкерлердің, соның ішінде орман шаруашылығы қызметкерлерінің жалақыларын көтеру бөлігінде заңнамаға қажетті өзгерістер енгізуді қамтамасыз ету тапсырылғанын еске салды.
Салтанатты жиын соңында сала үздіктері министрдің «Құрмет грамотасымен», «Алғыс хатымен» марапатталды.
ҚР Үкіметінің Қаулысымен Талғат Амангелдіұлы Момышев Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі қызметіне тағайындалды.
Талғат Момышев 1968 жылы Ақмола облысында дүниеге келген. Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институтын, Алматы экономика және статистика институтын тәмамдаған. Мамандығы бойынша біліктілігі: инженер-құрылысшы, бухгалтер-экономист.
1994-1996 жж. — қазақ-түрік бірлескен кәсіпорнының атқарушы директоры.
1997-1998 жж. — Жамбыл стандарттау және метрология орталығы директорының мемқадағалау жөніндегі орынбасары.
Әр жылдары жеке компанияларда жұмыс істеді.
1998-1999 жж. — Жамбыл облысы әкімі аппаратының аға референті. 1999-2000 жж. — Жамбыл облыстық инвестициялар және ЖЭС комитетінің төрағасы.
2000 ж. — «Метрология» РМК Алматы бөлімшесінің басшысы, «Ұлттық аккредиттеу орталығы» АҚ директорының бірінші орынбасары.
2000-2005 жж. — «Ұлттық сараптама және сертификаттау орталығы» ААҚ Астана қаласы бойынша өндірістік басқармасының басшысы.
2005-2010 жж. — Индустрия және сауда министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитеті төрағасының орынбасары.
2010-2014 жж. — Мұнай және газ министрлігінің Мұнай-газ кешеніндегі мемлекеттік инспекция комитетінің төрағасы.
2014-2016 жж. — Энергетика министрлігінің Мұнай-газ кешеніндегі Экологиялық реттеу, бақылау және мемлекеттік инспекция комитетінің төрағасы.
2016-2018 жж. — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы.
2018-2019 жж. — Жамбыл облысы әкімінің орынбасары.
2019-2021 жж. — ҚР Энергетика министрлігінің жауапты хатшысы. 2021 жылдың қаңтарынан қазіргі уақытқа дейін ҚР Энергетика министрлігінің аппарат басшысы болды.
Кездесу барысында қазақстандық тараптың Қазақстан Республикасының көміртегі бейтараптығына қол жеткізу Доктринасының жобасын 2060 жылға дейін іске асыру жөніндегі жоспарлары талқыланды, сондай-ақ Nexus «Орталық Азиядағы энергетикалық, су және жер ресурстарын пайдаланудағы өзара байланыс» Өңірлік жобасын әзірлеудегі басым бағыттар атап өтілді.
Министр С.Брекешев климаттық мәселелер және орман қорына 2 млрд. ағаш отырғызу бойынша қойылған мақсаттарды іске асыру шеңберінде жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы, сондай-ақ биылғы жылғы 15 қазанда Ташкент қаласында (Өзбекстан) өтетін Орталық Азиядағы энергетикалық және су ресурстарын пайдаланудың өзара жүйелі байланысы саясаты мәселелері бойынша жоғары деңгейдегі диалогқа қазақстандық делегацияның қатысуы туралы хабардар етті.
Рудольфо Лейси ЭЫДҰ-ның көміртегі бейтараптығына қол жеткізу Доктринасын іске асыруда Қазақстанға көмек көрсетуге дайын екендігін айтты. Сондай-ақ, ЭЫДҰ Қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясат комитеті шеңберіндегі ынтымақтастық мәселелерін де атап өтті.
Кездесу қорытындысында Nexus өңірлік жобасын дайындау және қоршаған ортаны қорғау саласындағы басым бағыттар бойынша ынтымақтастықты жалғастыруда бірлескен жұмыс туралы уағдаластыққа қол жеткізілді.
Алматыда 14 қазаннан бастап «Медеу-Шымбұлақ» бағытында екі электр шағын автобусы қатынай бастайды. 13 орындық SAIC MAXUS EV90 экологиялық көлігінің бір реттік қуаты 260 – 280 км дейін жүруге жетеді.
Алматы қаласында «ELECTRO TAXI» пилоттық жобасының екінші кезеңін іске асыру аясында электр шағын автобустарды «ЭҚС Операторы» сатып алып отыр. Экологиялық көлік сынақтан өтті. Көлік барлық техникалық және экологиялық талаптарға сәйкес келеді. Қоршаған ортаға еш зиян келтірмейді.
Электр шағын автобуспен жол жүру құны 500 теңге. Зейнеткерлер мен жеңілдік санаттары бар азаматтар үшін жолақысы 250 теңге. Ал 7 жасқа дейінгі балалар мен мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жол жүру тегін.
Жолақы төлемін Kaspi қосымшасы арқылы («Такси» бөлімінде), қолма қол ақшалай төлемді «Медеу» ЖСК және «Шымбұлақ» КТ орналасқан төлем терминалы арқылы жүргізуге болады.
Осылайша «Медеу» мұз айдыны мен «Шымбұлақ» тау шаңғысы курорты аймағында JAC iEv7S маркалы сегіз электромобиль және SAIC MAXUS EV90 екі электрмикробусы қатынап отыр. Бұл әрине жобаны іске асырудың осы кезеңдегі нәтижесі.
ELECTRO TAXI пилоттық жобасын жүзеге асыру Алматы қаласында экологиялық таза көлік құралдарын (электромобильдерді) пайдаланудың тартымдылығын арттыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ «Медеу» мен «Шымбұлақ» нысандарының көпшілікке көрсетер үлгісі болмақ.
2018 жылғы 12 тамызда Ақтау қаласында өткен Бесінші Каспий саммитінің қорытындысы бойынша Каспий маңы мемлекеттерінің басшылары Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияға биологиялық әртүрлілікті сақтау туралы Хаттаманың күшіне енуі үшін мемлекетішілік келісу рәсімдерін өткізу туралы шешім қабылдады.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі мақұлдаған және Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының қарауына енгізілген «Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияға биологиялық әртүрлілікті сақтау туралы хаттаманы ратификациялау туралы» Заң жобасы әзірленді.
2021 жылғы 14 қазанда ҚР Парламенті Сенатының жалпы отырысында ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі
С.А. Брекешев Каспий теңізінің биологиялық әртүрлілігін сақтау туралы хаттаманың негізгі ережелері туралы баяндама жасады.
Хаттамада көзделген шаралар Каспий теңізінің экожүйесін сақтау жөніндегі бес Каспий маңы мемлекеттерінің ынтымақтастығын күшейтеді.
Хаттаманың қабылдануы жануарлардың қорғалатын түрлеріне және олардың мекендеу орындарына теріс әсер етудің алдын алу жөніндегі олардың бірлескен қызметін реттеуге мүмкіндік береді. Бұл ретте құрып кету қаупі төнген түрлердің мекендеу орындарын қорғау мақсатында теңіз ортасында және жағалау аумағында қорғалатын аудандарды бөлуге болады.
Сонымен қатар, Каспий маңы елдері теңіз ортасының ластануын болдырмау бойынша бірлесіп табиғат қорғау шараларын қабылдай алады, сондай-ақ Каспий теңізіндегі құрылыс немесе іздестіру жұмыстарына байланысты қызметті реттей алады.
Жалпы отырыс барысында «Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияға биологиялық әртүрлілікті сақтау туралы хаттаманы ратификациялау туралы» Заң жобасы бірауыздан қабылданды.
2021 жылғы 13 қазанда Нұр-Сұлтан қаласында «Париж келісімі және Қазақстанның көміртегі бейтараптылығы мақсаттарына қол жеткізу жолдары» тақырыбында халықаралық конференция өтті.
Шараға ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев, БҰҰ жоғары лауазымды тұлғалары, халықаралық сарапшылар мен азаматтық қоғам өкілдері қатысты.
Мемлекет басшысы Париж келісіміне сәйкес, Қазақстанның барынша батыл әрі мақсатты іс-қимыл жасауға ниетті екенін атап өтті.
Сондай-ақ халықаралық конференцияда Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының көмекшісі Мирьяна Сполярич Эггер және АҚШ Президентінің климат жөніндегі арнайы өкілі Джон Керри сөз алды.
Конференция барысында министр Серікқали Брекешев 2060 жылға дейін ҚР көміртегі бейтараптығына қол жеткізу Доктринасы жобасын таныстырды. Министрдің айтуынша, доктрина TIMES, CGE және System Dynamics сияқты ең жақсы озық модельдер арқылы нақты экономиканы модельдеу негізінде жасалған. Бұл ең аз инвестициялық шығындар және ең үлкен экономикалық тиімділікке қол жеткізу тұрғысынан Қазақстан экономикасын декарбонизациялаудың неғұрлым оңтайлы жолын айқындауға мүмкіндік береді.
«2060 жылға қарай Қазақстан бүкіл экономика ауқымында нөлдік шығарындарылардың таза теңгеріміне қол жеткізеді. Олардың көп бөлігін болдырмауға болады, ал қалған еріксіз шығындар тікелей көздерде пайдаланылады, сақталады немесе өсімдіктер мен топыраққа сіңіп кетеді»,- деді Серікқали Брекешев.
Сондай-ақ, министр ірі бизнес өкілдеріне белсенді іс-қимылдарға көшу және бәсекеге қабілеттілікті сақтау үшін декарбонизация жоспарларын әзірлеуді бастау қажеттігін айтты. Өз кезегінде, «жасыл» қаржыландыруды дамыту және «жасыл» технологияларды, жобалар мен инновацияларды пайдалануда мемлекеттік қолдау шараларын кеңейту мақсатқа қол жеткізуге жәрдемдесетін болады.
Сонымен бірге көрсеткіштер мен көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жөніндегі мақсаттарды қамтамасыз ету тұтастай алғанда ұлттық шығындарға әсер ететін салалық саясатты реформалауды талап етеді. Есептеулер көрсеткендей бұл үшін 40 жыл ішінде төмен көміртекті технологияларға шамамен 650 млрд. АҚШ долл жұмсалуы тиіс.
Доктрина халықаралық инвесторларды қоса алғанда, мемлекеттік және жеке сектор үшін экономика дамуының ұзақ мерзімді бағдарына айналады. Айта кету керек, экономиканың әлеуметтік әділ трансформациясы және жаңа жұмыс орындарын құру Доктринаның ажырамас бөлігі.
Сонымен қатар, пікірталас барысында конференцияға қатысушылар жаһандық климаттың күн тәртібіндегі мәселелерді, қаржылық тетіктер мен технологиялық өзгерістерді, 2060 жылға дейінгі көміртекті бейтараптық тұжырымдамасын іске асыру кезеңдеріндегі мемлекеттік қолдау жайын талқылады.
Қасым-Жомарт Тоқаев Нұр-Сұлтан қаласында өткен «Париж келісімінің мақсаттарына және Қазақстанның көміртегіне бейтараптығына қол жеткізу жолдары» атты халықаралық конференцияға қатысты. Мемлекет басшысы көміртегінен таза ел болу тақырыбына арналған көрмені аралап, шараға қатысушылардың алдында сөз сөйледі.
Мемлекет басшысы еліміздің табиғи қазбаларға айтарлықтай тәуелді екеніне қарамастан, Қазақстан осы ғасырдың ортасына қарай көміртегіне бейтараптыққа қол жеткізетін алғашқы жүз елдің қатарында болатынын жариялағанын атап өтті.
Қасым-Жомарт Тоқаев экономика мен өнеркәсіпте көміртегін аз пайдаланудың базалық тәсілдерін қарастыратын Қазақстанның 2060 жылға дейін көміртегінен таза ел болу доктринасын әзірлеп жатқаны туралы айтты. Президент Доктрина, түптеп келгенде, прагматикалық әрі рационалды болуға, ел экономикасының қажеттіліктерін, оның ерекшелігі мен құрылымын ескеруге тиіс деп есептейді.
Аграрлы аймақ саналатын облыста жыл санап егістік көлемі ұлғайып келеді. Мәселен облыста биылғы жылы арнайы әзірленген картаның нәтижесінде пайдаланылмай жатқан 41,1 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылған. Ал қайтарылған жердің 2,1 мың гектары егістік болса, 38,9 мың гектары жайылым жерлер. Сондай-ақ биылғы жылы өңірде егістік алқабы 47 мың гектарға дейін ұлғайып, 768,5 мың гектарға жеткен. Тиісінше егістік көлемі ұлғайған сайын суға қажеттілік те арта түсуде.
«Негізі Жамбыл облысына вегетация кезінде жерүсті су ресурстарының 80 пайызы көршілес Қырғыз Республикасынан Шу және Талас трансшекаралық өзендері арқылы келеді. 1983 жылғы келісім бойынша вегетациялық кезеңде Шу өзені бойынша 370 миллион текше метр, Талас өзені бойынша 590 миллион текше метр су жіберілуі керек. 2021 жылдың суару маусымына Шу мен Талас өзенінің мемлекетаралық су алу кестелері екі тараппен келісіліп, Қазақстанға Шу өзенінен 318,0 миллион текше метр, Талас өзені бойынша 500 миллион текше метр су алуымыз керек болған. Алайда Шу өзені арқылы 151,8 миллион текше метр (жетіспеген су көлемі – 166,2 миллион текше метр) су берілген. Жоспарланған көлемнің 48 пайызын ала алмадық. Талас өзені арқылы 377,4 миллион текше метр су (жетіспегені – 122,6 миллион текше метр) берілген. Жоспарланған көлемнің 75 пайызы алынған. Қазіргі уақытта Қырғыз Республикасы тарапынан су бөлу ережелері мен су бөлу кестелеріндегі шарттарды толық қамтамасыз ету бойынша тұрақты комиссияға ұсыныс берілді»,- деді «Қазсушар» РМК Жамбыл облысы филиалының директоры Қазыбек Бедебаев.
Ал, екі ел арасындағы келісімнің өз деңгейінде орындалмауына бүгінгі күні ағын су мәселесі Қырғыз Республикасында да өзекті екені себеп болып отыр. Қыста тауға қардың аз түсуінен және көктем-жаз мезгілдерінде жауын-шашынның аз жаууынан айыр қалпақты ағайындар да құрғақшылықтың зардабын тартты. Соған қарамастан қырғыз тарапы мүмкіндіктерінше трансшекаралық өзендердің су ресурстарын бөлу жөніндегі екі ел арасындағы мемлекетаралық келісімді сақтап тұра алды. Нәтижесінде табиғат құбылыстарының әсерінен біршама қиындықтар туындағанымен, ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі «Қазсушар» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының, Жамбыл облысы әкімдігінің жыл бойы атқарған жүйелі жұмысының арқасында вегетациялық кезең сәтті аяқталды. Мәселен, биылғы жылдың тамыз айында ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Серік Қожаниязов, Жамбыл облысы әкімінің орынбасары Нұржан Молдияров, «Қазсушар» республикалық мемлекеттік кәсіпорны облыстық филиалының басшылығы Қырғыз Республикасына арнайы барып, бірқатар келісімдерге қол жеткізілді.
«Қырғыз Республикасының су шаруашылығы саласының мамандары өздерінде де судың тапшы екенін айтып, Жамбыл облысына секундына 10 текше метр су жіберітіндерін айтқан болатын. Егер 10 текше метр су жіберілетін болса, облысқа бар болғаны 6 текше метр су жетеді. Өйткені 4 текше метр су техникалық кедергіге ұшырап, жерге сіңіп кетеді. Ал 6 текше метр сумен алқаптарды толық суарып алу мүмкін емес. Сондықтан да вице-министр секундына 18 текше метр су беруін талап етті. Кейін келісім бойынша Талас су торабына секундына 17-18 текше метр су жіберілді»,- деп атап өтті Қазыбек Бедебаев.
Осылайша Қазсушар мекемесінің нәтижелі жұмысының арқасында, сынаққа толы болған биылғы жылдың вегетация кезеңі үлкен шығынсыз аяқталды. Атқарылған жұмыстар ауқымды. Алда тұрған міндеттер де аз емес.